کبد، یکی از ارگانهای حیاتی بدن است که نقشهای متعددی از جمله پاکسازی خون از سموم، تولید پروتئینها، ذخیره ویتامینها و مواد معدنی، و کمک به هضم غذا را بر عهده دارد. هرگونه اختلال در عملکرد کبد میتواند منجر به طیف وسیعی از بیماریها شود. در این مقاله، به بررسی جامع بیماریهای کبد، از جمله علل، علائم، تشخیص و درمان آنها میپردازیم.
انواع بیماریهای کبد
بیماریهای کبدی را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
• بیماریهای حاد کبد: این بیماریها به سرعت ایجاد میشوند و معمولاً به دنبال یک عامل محرک مانند عفونت ویروسی (هپاتیت) یا مصرف بیش از حد الکل یا برخی از داروها رخ میدهند.
• بیماریهای مزمن کبد: این بیماریها به تدریج و طی مدت طولانی پیشرفت میکنند و اغلب به دلیل عوامل محیطی، ژنتیکی یا ترکیبی از هر دو ایجاد میشوند.
علل شایع بیماریهای کبد
• عفونتهای ویروسی: هپاتیت A، B، C، D و E شایعترین عفونتهای ویروسی کبد هستند.
• مصرف بیش از حد الکل: الکل یکی از عوامل اصلی آسیب به کبد و ایجاد سیروز کبدی است.
• چاقی و اضافه وزن و رژیم غذایی چرب: چاقی به ویژه چاقی شکمی، با افزایش خطر ابتلا به کبد چرب غیرالکلی مرتبط است.
• بیماریهای خود ایمنی: در این بیماریها، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای کبد حمله میکند.
• اختلالات ژنتیکی: برخی بیماریهای ژنتیکی مانند هموکروماتوز و بیماری ویلسون میتوانند منجر به آسیب کبدی شوند.
• داروها و سموم: برخی داروها و مواد شیمیایی و مواد مخدر میتوانند به کبد آسیب برسانند.
علائم بیماریهای کبد
علائم بیماریهای کبدی بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت است. برخی از علائم شایع عبارتند از:
• زردی پوست و چشمها (یرقان): به دلیل تجمع بیلیروبین در خون.
• خستگی و ضعف: به دلیل اختلال در عملکرد کبد و کاهش تولید انرژی.
• درد شکم: درد مبهم و کُند در قسمت راست بالای شکم.
• کاهش اشتها و کاهش وزن: به دلیل اختلال در هضم و جذب مواد غذایی.
• تغییر رنگ مدفوع: مدفوع ممکن است روشنتر یا تیرهتر از حالت طبیعی باشد.
• تغییر رنگ ادرار: ادرار ممکن است تیره رنگ شود.
• تورم پاها و مچ پا: به دلیل تجمع مایعات در بدن.
• خارش پوست: به دلیل تجمع اسیدهای صفراوی در خون.
پیشگیری از بیماریهای کبد
• واکسیناسیون: واکسن هپاتیت B و A میتواند از ابتلا به این بیماریها پیشگیری کند.
* برای اینکه بدانید بدن شما تا چه میزان در برابر ویروس هپاتیت B ایمنی دارد و ایا نیاز به تزریق واکسن دارید باید از طریق آزمایش تیتر آنتی بادی هپاتیت HBS Ab را انجام داده و در صورت کمبود آن ( کمتر از 10 واحد نباید باشد) برای زدن واکسن اقدام کنید.
• مصرف ایمن از الکل: محدود کردن مصرف الکل یا پرهیز کامل از آن.
• رعایت بهداشت فردی: شستن دستها با آب و صابون و پخت کامل غذا.
• کنترل وزن و دیابت: حفظ وزن سالم و کنترل قند خون.
• استفاده ایمن از داروها: مصرف داروها طبق دستور پزشک و اطلاع دادن به پزشک در مورد تمام داروهایی که مصرف میکنید.
تشخیص بیماریهای کبد
برای تشخیص بیماریهای کبد، پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را درخواست کند:
• آزمایش خون: اندازهگیری آنزیمهای کبدی، بیلیروبین، آلبومین و سایر نشانگرهای عملکرد کبد.
• سونوگرافی شکم: بررسی اندازه، بافت و وجود ضایعات در کبد.
• سی تی اسکن یا ام آر آی: برای بررسی دقیقتر ساختار کبد و تشخیص سایر بیماریهای احتمالی.
• بیوپسی کبد: برداشت نمونهای از بافت کبد برای بررسی مستقیم زیر میکروسکوپ، که دقیقترین روش تشخیصی است.
• الاستوگرافی: روشی غیرتهاجمی برای ارزیابی سفتی کبد و تشخیص فیبروز کبدی.
تستهای آنزیمهای کبدی یکی از زیرمجموعههای تستهای بیوشیمی هستند که به طور خاص برای ارزیابی عملکرد کبد انجام میشوند. هنگامی که سلولهای کبد آسیب میبینند، آنزیمهای داخل سلول به خون آزاد میشوند. بنابراین، اندازهگیری سطح این آنزیمها در خون میتواند به تشخیص بیماریهای کبدی کمک کند.
تستهای آنزیمهای کبدی مهم
• آلانین آمینوترانسفراز (ALT): این آنزیم عمدتاً در کبد یافت میشود و افزایش سطح آن نشاندهنده آسیب به سلولهای کبدی است.
• آسپارتات آمینوترانسفراز (AST): این آنزیم علاوه بر کبد، در قلب، عضلات اسکلتی و سایر بافتها نیز وجود دارد. افزایش سطح AST میتواند نشانه آسیب به کبد یا سایر بافتها باشد.
• آلکالن فسفاتاز (ALP): افزایش سطح ALP میتواند نشاندهنده بیماریهای کبدی، بیماریهای استخوانی یا اختلالات صفراوی باشد.
• گاما گلوتامیل ترانسپپتیداز (GGT): افزایش سطح GGT معمولاً در بیماریهای کبدی الکلی و انسداد مجاری صفراوی دیده میشود.
• بیلیروبین: این ماده زرد رنگ حاصل تجزیه گلبولهای قرمز است. افزایش سطح بیلیروبین میتواند باعث زردی پوست و چشمها شود و نشاندهنده مشکلات کبدی یا اختلالات صفراوی باشد.
سایر تستهای مهم برای ارزیابی عملکرد کبد
• آلبومین: پروتئینی است که در کبد تولید میشود. کاهش سطح آلبومین میتواند نشاندهنده بیماری کبدی مزمن باشد.
• پروتئینهای التهابی: مانند پروتئین C واکنشگر یا همان CRP و فیبرینوژن، که در صورت وجود التهاب در بدن افزایش مییابند.
• زمان پروترومبین PT : این آزمایش برای ارزیابی توانایی لخته شدن خون استفاده میشود و میتواند در بیماریهای کبدی طولانیمدت افزایش یابد.
• زمان ترومبوپلاستین جزئی PTT : این آزمایش نیز برای ارزیابی لخته شدن خون استفاده میشود و میتواند در بیماریهای کبدی طولانیمدت افزایش یابد.
چه زمانی به آزمایشهای کبدی نیاز داریم؟
• علائم بیماری کبدی: زردی، خستگی، کاهش اشتها، درد شکم، تورم پاها و مچ پا
• مصرف طولانی مدت داروها: برخی داروها میتوانند به کبد آسیب برسانند.
• سابقه خانوادگی بیماریهای کبدی
• مصرف زیاد الکل
• چاقی و دیابت
درمان بیماریهای کبد
درمان بیماریهای کبد به نوع بیماری، علت ایجاد آن و شدت بیماری بستگی دارد. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• درمان علت زمینهای: درمان بیماری زمینهای مانند هپاتیت ویروسی یا دیابت.
• تغییر سبک زندگی: کاهش وزن، ورزش منظم، تغذیه سالم و ترک سیگار.
• دارو درمانی: استفاده از داروهای ضد ویروسی، داروهای کورتیکوستروئید و سایر داروها بسته به نوع بیماری.
• پیوند کبد: در موارد پیشرفته بیماری، پیوند کبد تنها گزینه درمانی ممکن است.
توجه: این مقاله صرفاً برای اطلاعرسانی است و نباید جایگزین مشاوره پزشکی شود. برای تشخیص و درمان بیماریهای کبد، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.